معرفي ساز بالالايكا

ساز بالالايكا، ساز روسيه اي (اروپايي-آسيايي) است كه با تنه ي چوبي اما توخالي تهيه مي شود؛ ساختار ظاهري آن مثلثي شكل است و داراي دسته اي بلند، گردن تار و چند رشته سيم مي باشد. بيشتر اين ساز ها بوسيله دو رشته سيم با همان نت تنظيم مي شوند و رشته سيم سوم، يك چهارم عالي بالاتر تنظيم مي شود. بالالايكا علاوه بر شكل مثلثي، با وجود تفاوت هايي ماننند تعداد سيم ها و پرده هاي قابل جابجا شدن، بصورت بيضي شكل هم ساخته مي شود. اين ساز معمولا براي نواختن آهنگ هاي سنتي-محلي، در مراسمات مختلف روسي بكار مي رود، همچنين در مرتبه هاي بالاتر در نواختن آكورد و ملودي استفاده مي شود.

بالالايكا در ملودي ماندگاري كمي دارد، يعني در نواختن ملودي، بايد ضربات كند يا سريع زده شوند. برخي اركسترهاي بالالايكا از بالا هاي متفاوتي تشكيل مي شوند، و گروه ها معمولا موسيقي كلاسيك را براي بالالايكا تنظيم مي كنند. پريما بالالايكا يكي از معروف ترين انواع اين ساز است و قديمي ترين آن هم، descant و tenor شناخته مي شوند. نواختن اين ساز با توجه به نوع موسيقي فرق مي كند؛ مثلا پريما بالالايكا يا سكوندا با انگشتان دست نواخته مي شوند و بيس و كنترا باس (مجهز به پايه هاي كششي قرار گرفته روي زمين) با زخمه اي چرمي نواخته مي شوند.

تاريخچه ساز بالالايكا

نمونه اين ساز زهي، ساز دورما است كه از قفقاز روسيه الگوبرداري شده، به نحوي كه از اين ساز به عنوان نشانه اي از فرهنگ سنتي روسي ياد مي شود، همچنين شباهت هايي به ساز دومبراي قزاقستان و ساز تاپشور مغولستان دارد. در ابتدا اين ساز مجهز به 2 الي6 سيم بود و با ساز هاي آسياي مركزي مشابهت داشت؛ يكي از نقاط مشترك آن ها اين بود كه پرده ها از اجزاي داخلي بدن حيوانات تهيه و به گردن ساز بسته مي شدند.

اسكوموروخ ها

در حين گذر زمان براي مدت طولاني اي ساز بالالايكا همراه اسكوموروخ ها بود؛ اين گروه نوزانده هاي دوره گردي بودند كه با شعر ها و سروده هاي خود، نظام جامعه روسي را مورد تمسخر قرار مي دادند. مدارك و مستندات تاريخي نشان مي دهند كه اولين بار در سال 1668 ميلادي از اين ساز نام برده شده است، همچنين در مدارك مربوط به سال هاي 1700 و 1714 ميلادي، نام اين ساز مشاهده مي شود.

در دهه 1880 ميلادي، واسيلي آندريف ويولنيست ماهر، در سالن هاي نوازندگي سنت پترزبورگ، با كمك ويولن ساز مشهور يعني ايوانوف، بالالايكا را بطور استاندارد دوباره سازي كرد. همين موضوع باعث شد نوازندگي آن در كنسرت ها افزايش يافته و سال هاي بعد مجموعه هايي از پرده هاي كروماتيك، و شماري از بالالايكا ها در اندازه اركسترال؛ با كوكي كه اكنون در ساز هاي مدرن مشاهده مي شود، به كيفيت اين ساز جاني دوباره عطا كرد. در دهه هاي آخر قرن هجدهم محبوبيت بالالايكا بين جوامع بسيار زياد شده بود، طوري كه توريست ها در هر خانه اي اقامت مي يافتند، يك ساز بالالايكا در آنجا وجود داشت.

با گذشت زمان، در آثار باقي مانده از فيودور داستايوفسكي، لئو تولستوي، نيكولاي گوگول و... نام اين ساز بسيار بيان شده است، اما در قرن نوزدهم كه با دسته كوتاه تري نسبت به رقيب آسيايي خود مطرح شده بود، نوازندگي با آن كاهش يافت. همچنين ساز بالالايكا توسط بلاروسي ها، اوكرايني ها، كولي ها و جمعيت هاي مشابه، آنچنان مورد استقبال قرار نگرفته بود.

دانستني جالب در مورد بالالايكا!

نكته اي عجيب در مورد ساز بالالايكا وجود دارد كه درستي آن مشخص نيست، اما شايد توضيح آن برايتان جالب باشد! عده اي بر اين باور اند كه ساختار اين ساز داراي ويژگي هايي است؛ طبق اين نظريه، قرار داشتن سه كناره و سه سيم در اين ساز نمايشي از تثليث (يكي از اعتقادات بنيادين جمعيت زيادي از مسيحيت. خداي پدر، خداي پسر، خداي روح القدوس) است. يكي از علل نفي اين عقيده، به زمان حضور اسكوموروخي ها برمي گردد كه براي حكومت و كليسا ها بسيار ناخوشايند بود؛ همچنين در قوانين مذهبي كليساي ارتودوكس روسي، نواختن ساز هاي موسيقي غيرقانوني بود. دليل ديگري كه مي توان آن را بيان كرد نوشته هاي نيكولاي گوگول است، كه طبق آن ها شكل ساز بالالايكا توسط كشاورزان با الگوبرداري از كدو حلوايي، طراحي شده است.

منظور از بالالايكاي مدرن چيست؟

همانطور كه در مطالب قبلي اشاره شد، حاصل تلاش هاي واسيلي آندريف در دهه 1880، ساخت بالالايكايي مدرن و استاندارد، با رعايت شكل سنتي مثلثي اما كروماتيمك، داراي سه سيم با پرده هاي فلزي ثابت و ديگر نوآوري ها بود. آندريف ايده تشكيل اركستر بالالايكا را كه داراي ساز هايي در اندازه هاي مختلفي بود، را عملي كرد؛ اين موضوع باعث شد ساز دومرا كه به فراموشي سپرده شده بود، مجدد استفاده شود. مدرن سازي بالالايكا شامل عناصري از موسيقي پاپ، فولك و كلاسيك است كه در مدارس موسيقي آموزش داده مي شوند؛ بالالايكاي مدرن در ميان مردمان روس و قفقاز هوادارن زيادي دارد. كارنامه بالالايكا شامل قطعاتي مجلسي، تعداد بالايي كنسرتو با اركستر سمفونيك و حضور نه چندان زياد در اپرا است.

تكنيك نواختن ساز بالالايكا

تكنيك مهم در نواختن بالالايكا مخصوصا در پريما، استفاده از انگشت شست دست چپ روي نت هاي پرده روي سيم پايين است، جايي كه ساختار آكورد قرار دارد. بطور سنتي براي نواختن نت هاي روي پريما، بايستي از كناره انگشت سبابه دست راست استفاده كرد، ولي در بالالايكا هاي بزرگ تر از زخمه كمك مي گيرند. در نوازندگي پريما كه رايج ترين نوع ساز بالالايكا است، مي توان از زخمه استفاده كرد اما بين علاقه مندان به موسيقي و نوازندگان مرسوم نيست.

اندازه بزرگ ساز بالالايكاي كنترباس باعث اين شده، نوازندگان از پاشنه پوتين يا چرم براي تهيه سيم استفاده كنند. اين مدل ساز از طريق يك پايه فلزي يا چوبي كه در گوشه هاي آن وصل شده است، روي زمين قرار مي گيرد. نحوه نواختن بالالايكا براي دوستداران موسيقي و علاقه مندان به نوازندگي، در هر رده سني دشوار نخواهد بود. نواختن بالالايكا باعث ايجاد حس و دركي از فرهنگ سنتي روسي و اقوام آن دوران مي شود.

ساختار بالالايكا

ساختار مثلثي اين ساز از جنس صنوبر و با سه سيم تشكيل شده است، كه در راستاي دسته مجهز به پرده، مخروطي شده اند. سيم ها روي خركي شبيه خرك ويولن بسته مي شوند؛ اين سيم ها اكثرا با انگشت نواخته مي شوند، اما ديده شده است كه سيم هاي فلزي را با زخمه مي نوازند. ساختار بدنه اين ساز به شكل مثلثي ختم نمي شود و شكل بيضي آن هم، با تعداد مختلف سيم و پرده هاي قابل جابجايي توليد مي شود. از اجزاي ديگر تشكيل دهنده اين ساز مي توان به دسته ساز، شيطانك، سيم ها، گوشي ها، كاسه طنيني، پرده، خرك و سوراخ صدا اشاره كرد.

انواع ساز بالالايكا

انواع مختلف بالالايكا به ترتيب اندازه در زير آمده است:

• پيكولو  (piccolo)
• پريما  (prima)
• سكوندا  (secunda)
• آلتو  (alto)
• باس  (bass)
• كنترباس  (contrabass)

نحوه كوك كردن برخي از سازهاي بالالايكا

پريما

در قسمت هاي قبلي بيان كرديم كه معروف ترين نوع ساز بالالايكا، پريما است. پريما روي سيم هاي دوم و سوم روي يك نت كوك مي شود، و در بعضي مواقع نيز به سبك گيتار روي  GBD، الگوبرداري از سه سيم بالاي گيتار روسي كوك مي شود. نواختن پريما براي يك گيتاريست روسي ساده است؛ هرچند برخي از علاقه مندان اين ساز، اين نوع كوك كردن را نمي پذيرند.

سكوندا

بالالايكاي سكوندا روي اولين سيم (در اكتاو اول)، دومين سيم (در اكتاو مينور)، سومين سيم (در اكتاو مينور)، AAD كوك مي شود؛ سيم هاي دوم و سوم روي نت يكسان كوك مي شوند.

آلتو

اين ساز روي اولين سيم (در اكتاو مينور)، دومين سيم (در اكتاو مينور)، سومين سيم (در اكتاو مينور) كوك مي شود؛ سيم هاي دوم و سوم روي بم يا زير بودن، بصورت همسان كوك مي شوند.

باس و كنترباس

اين دو ساز كاملا برابر هستند؛ سيم نخست (در اكتاو مينور)، سيم دوم (در اكتاو ماژور)، سيم سوم (در اكتاو ماژور) كوك مي شوند و تنها تفاوت بين اين دو، بزرگ بودن كنترباس است.

سخن آخر

ساز بالالايكا يكي از سازهاي اروپايي-آسيايي است كه در شكل هاي مختلف مثلثي يا بيضي، با تعداد گوناگون سيم و پرده هاي قابل جابجا شدن، ساخته مي شود. اين ساز عموما در نواختن آهنگ هاي سنتي و رقص روسي كاربرد دارد. در اين مقاله درباره چگونگي نواختن و كوك كردن، ساختار و انواع ساز بالالايكا صحبت كرديم تا علاقه مندان به موسيقي و ساز بيشتر با آن آشنا شوند.

خوشحال مي شويم در صورت داشتن اطلاعات بيشتر، انتقادات و پيشنهادات خود را با ما به اشتراك بگذاريد.